Hefteaz.tv saytının Avropa bürosunun müxbiri Sarvan Davıdoğlu Məhəmməd Əmin Rəsulzadəninin “Azərbaycan”. 2 aprel 1919-cu il № 148» nəşrindəki məqaləsini oxuculara təqdim edir:
«Musavat firqəsinin təşəbbüsü ilə çağrılan müsəlman əmələ-konfransı martın 31-ni vətəni bir matəm üzrə elan və o günü ümumi təlil ilə keçirməyə qərar vermişdir. Müsalman əmələsinin bu qərarına Bakının bütün məhəllələri kəza-tabe olub, matəm tətil komitəsi cəmbində məhəllə məscidlərinin nümayəndələrindən ibarət bir şəhər şöbəsi təşkil etdilər. Bu günə məxsus qəzetelər nəşr olundu.
Azərbaycan qəzetələri ilə Müsavat vasiteyi nəşr-əfkarları olan qəzetələr matəm nömrələri çıxartdılar. Matəm səhər saət 8-dən axşam saət 6-ya qədər təyin olunmuşdur. Tətilə müsəlman olmayan əmələ təşkilatı fasil baxacaq. Tətil müntəzəm və mütəşəkkil bir surətdə gedəcəkmi? İştə Azərbaycan paytaxtını düşündürən bir məsələ! Kəndilərini bilməm, hanki həqqə görə.
Bütün Bakı füqərayi-kasibəsinin nümayəndəsi adlandıran “raboçi” konfransı heyəti idarəsi ilə keçmişdəki tətilləri idarə edən “silateçniy komitet” ağızlarına su almışlardı. 26 bolşevik komisarlarından ötəri ümumi tətil etdirmək istəyən və əllərində qara bayraqlar və Şaumyanın fotografı olaraq nümayişlər yapan “fəhlə nümayəndələri” on minlərlə şəhid düşən, bugünah mart qurbanlarını xatırlamaq üçün çox da tələsmək istəmiyorlardı. Nəhayət, müsəlman əmələlərin qəti qərarları təsirindən olmalıdır ki, “raboçiy konfrans” idarəsi ayın 31-ə deyil, 30-nu matəm günü və bu münasibətlə mitinqlər tərtibini elan elədi.
Fəqət, nə mitinqlərə gələn oldu, nə də mitinq çağıranlar özləri gəldi. Onlar bildikləri gibi mart faciyəsinə gözəyarı baka bilərlərdi. “Raboçiy konfrans“ idarəsində hağdaş quran bolşevik idarə rəislər “mart gününü” matəm deyil bacarsalar da “bayram“ edə bilərdilər. Onun üçün də onlar matəmin rövnəq keçməsinə çox əhəmiyyət verməmişlərdi. Fəqət türk demokratiyası kəndi qərarında sabit qədəm idi. Onun macərapərəst politikanlarla işi yox idi. O martın 31-də kəndi qüvvələrini göstərəcək mart şühədasını matəmi ilə müvəffəqiyyətsiz milinqlər yapmaq sürətiylə oynamaq mümkün olmadığını isbat edəcək.»
“1919 sənəsi mart matəmində xalqımızda görülən təşkilat istedadını hüsnü istifadə etmək heç şübhəsiz ki, 1918 sənəsi mart şühədasını ruhi məzlumini razı salacaq ən böyük mükafat ən gözəl ehsandır. Buna çalışalım. 1919 cü martın 31-i bizə birlik və ittihad üçün bir nümuneyi imtisal təşkil eyləsin.”
M.Ə.Rəsulzadə, “Azərbaycan”. 2 aprel 1919-cu il № 148»
Sarvan Davıdoğlu
Hefteaz.tv Avropa bürosunun müxbiri
